Annem
en sevdiğim yemeği yapmıştı.
En sevdiğim yemeği babamı beklemeden yedim.
En sevdiğim yemeği babamı beklemeden yedim.
Bu
iki cümle yazı veya konuşma dilinde yan yana bu şekilde kullanılmaz.
İkinci
cümle değiştirilerek şöyle denir:
Annem
en sevdiğim yemeği yapmıştı. Onu babamı beklemeden yedim.
Görülüyor
ki birinci cümlede geçen en sevdiğim yemeği sözleri ikinci cümlede
yinelenmemiş, bu sözlerin yerini onu sözcüğü almıştır.
Manavdan
ıspanak, biber, havuç ve patlıcan aldım. Ispanak, biber, havuç ve patlıcanı
dolaba koydum.
Bu
iki cümleden ikincisini şöyle yazar veya söyleriz:
Onları dolaba
koydum.
İkinci
cümledeki ıspanak, biber, havuç ve patlıcan sözcüklerinin yerini onları sözcüğü
almıştır.
Bu
örneklerden anlaşılacağı üzere, ad olmadıkları halde adların yerine kullanılan
sözcükler vardır, bu sözcüklere zamir denir.
* * Zamirler isimlerin yerini tuttuğundan isimlere
gelen çekim eklerini alır:
o-n-u,
biz-im, sen-den, şu-n-un
* * Kimi zamirler ek aldıklarında köklerinde ses
değişikliği olur:
ben-e
> bana
sen-e > sana
sen-e > sana
* * Zamirler sözcük türetilmeye elverişli kelimeler
değildir; ancak bazı zamirlerden sözcük türetilebilir:
Ben-cil,
ben-lik, kim-lik, sen-li ben-li
* * Zamirler sadece somut veya soyut sözcüklerin değil
söz gruplarının da yerlerini tutabilir:
Öğretmen, kardeşine ne söylemiş? cümlesinde ne sözcüğünün yerine şunlar
getirilebilir:
derslerine
düzenli çalışmasını, ödevlerini zamanında yapmasını veya kötü insanlarla
arkadaşlık etmemesini...
Görüldüğü
gibi zamirler bu gibi sözlerin de yerine kullanılabilir.
Zamirler ikiye ayrılır:
1. Sözcük durumundaki zamirler
2. Ek durumundaki zamirler
2. Ek durumundaki zamirler
1. Sözcük Durumundaki Zamirler
Sözcük durumundaki zamirler dörde ayrılır:
a) Kişi (şahıs) zamirleri
b) İşaret (im) zamirleri
c) Belgisiz zamirler
d) Soru zamirleri
b) İşaret (im) zamirleri
c) Belgisiz zamirler
d) Soru zamirleri
a. Kişi (Şahıs) Zamirleri
Kişi
adlarının yerini tutan zamirlerdir.
I.
tekil kişi: ben
II. tekil kişi: sen
III. tekil kişi: o
I. çoğul kişi: biz
II. çoğul kişi: siz
III. çoğul kişi: onlar
II. tekil kişi: sen
III. tekil kişi: o
I. çoğul kişi: biz
II. çoğul kişi: siz
III. çoğul kişi: onlar
Ben gidersem, çocuklara sen bak.
Sen konuşunca, o konuşmuyor.
Biz akşam geç döneriz.
Siz içeride kitap okuyun.
Onlar komşularına iyi davranırlar.
* * Kişi zamirleri iyelik eklerini almaz, bundan
dolayı isim tamlamalarında tamlayan olur, tamlanan olamaz:
Onun babası
geldi.
Senin hakkını ödeyemeyiz.
Benim ellerimde büyüdü.
Senin hakkını ödeyemeyiz.
Benim ellerimde büyüdü.
Görüldüğü
gibi kişi zamirleri bu cümlelerde tamlayan göreviyle kullanılmıştır.
* * Kişi zamirleri, diğer isim çekim eklerini
alabilirler:
beni,
bana, bende, benden, benim
seni, sana, sende, senden, senin
onu, ona, onda, ondan, onun
bizi, bize, bizde, bizden, bizim
sizi, size, sizde, sizden, sizin
onları, onlara, onlarda, onlardan, onların
seni, sana, sende, senden, senin
onu, ona, onda, ondan, onun
bizi, bize, bizde, bizden, bizim
sizi, size, sizde, sizden, sizin
onları, onlara, onlarda, onlardan, onların
* * Şahıs zamirleri, edatlarla grup oluşturabilir:
Bana göre bu
soru yanlış.
Bunlara senin için katlandım.
Onun gibi insan az bulunur.
Bizim kadar onlar da suçlu.
Size doğru gittiler.
Bunlara senin için katlandım.
Onun gibi insan az bulunur.
Bizim kadar onlar da suçlu.
Size doğru gittiler.
* * Biz ve siz kişi zamirleri -lar, -ler ekini alarak
benzerlik anlamı kazanabilir:
Bizler
(bizim gibi olanlar) bilimin gerçeklerine inanırız.
Sizler (sizin gibi olanlar) bu ülkeyi yükselteceksiniz.
Sizler (sizin gibi olanlar) bu ülkeyi yükselteceksiniz.
* * Ben ve biz zamirleri tamlayan ekini -im şeklinde alır:
ben-im
evim
biz-im paramız
biz-im paramız
Örnek Soru:
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde tamlayanı kişi zamiri
olan bir isim tamlaması vardır?
A)
Çocuğun sözlerine hepimiz inandık.
B) Bu köyde onun sözü geçer.
C) Sen her olayı abartırsın.
D) Bizim için her fedakârlığı yaptı.
B) Bu köyde onun sözü geçer.
C) Sen her olayı abartırsın.
D) Bizim için her fedakârlığı yaptı.
Yanıt: B
Dönüşlülük Zamiri
Dönüşlülük
zamiri kendi sözcüğüdür.
Kişi
zamirlerinin de yerine kullanılabilen dönüşlülük zamiri, cümlede özneyi
pekiştirmek için bulunur:
Kitabı
ben kendim ciltledim.
Soruyu seri kendin çöz.
Soruyu seri kendin çöz.
Örnek Soru:
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde "kendi" sözcüğü kişi adılı (şahıs
zamiri) ile birlikte kullanılarak özneyi pekiştirme görevi üstlenmiştir?
A)
Beni kendisi ona tavsiye etmiş.
B) Bu konuyu siz kendisiyle görüşmelisiniz.
C) Bunu, siz kendiniz böyle istediniz.
D) Söylediklerimi sen kendilerine iletmedin mi?
B) Bu konuyu siz kendisiyle görüşmelisiniz.
C) Bunu, siz kendiniz böyle istediniz.
D) Söylediklerimi sen kendilerine iletmedin mi?
(2003-LGS)
Yanıt: C
* * Dönüşlülük zamiri kendi, iyelik eklerini alabilir,
kendi-m
kendi-miz
kendi-n kendi-niz
kendi-si kendi-leri
kendi-n kendi-niz
kendi-si kendi-leri
* * Dönüşlülük zamiri, iyelik eklerini
aldığından isim tamlamalarında hem tamlayan hem de tamlanan olabilir:
Kendi
evi.
Kendi sesi
Çocuğun kendisi,
Sanatçıların kendileri
Kendi sesi
Çocuğun kendisi,
Sanatçıların kendileri
Not: Şahıs zamirleri isim
tamlamalarında tamlayan olur, tamlanan olamaz.
"Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bu kurala
uymayan (yani tamlanan olan) bir zamir kullanılmıştır?" gibi bir soruyla karşılaşıldığında akla hemen
kendi dönüşlülük zamiri gelmeli. Çünkü diğer kişi zamirleri sadece tamlayan
olur, tamlanan olamaz. Kendi dönüşlülük zamiri ise hem tamlayan hem de tamlanan
olabilir.
Örnek Soru:
Ad
takımlarında kişi adılları tamlayan olur, tamlanan olamaz.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bu kurala aykırı bir kullanım
vardır?
A)
Benim sözlerimi dikkate almadı.
B) Onun gelmesini bekliyoruz.
C) Yıllardır kendi evinde oturuyor.
D) Sunucunun kendisi konuşmayı bilmiyor.
B) Onun gelmesini bekliyoruz.
C) Yıllardır kendi evinde oturuyor.
D) Sunucunun kendisi konuşmayı bilmiyor.
Yanıt: D
b. İşaret (İm) Zamirleri
Varlıkların
yerlerini işaret yoluyla tutan zamirlerdir. Türkçedeki başlıca işaret zamirleri
şunlardır:
Bu: Yakında
olan bir varlığı gösteren zamirdir. ==> Bu, dün geldi.
Şu: Biraz
uzaktaki varlığı gösteren zamirdir. ===> Şu daha güzeldi.
O: Çok
uzakta olan veya o anda orada bulunmayan varlıkları karşılayan zamirdir.==>
O, yine arızalanmış.
bunlar, şunlar, onlar işaret zamirlerinin çoğullarıdır.
Ayrıca, öteki,
beriki, öbürü, diğeri, oradaki, buradaki sözcükleri de işaret zamiri
olarak kullanılır.
* * İşaret zamirleri isim çekim eklerini alır:
bunu,
buna, bunda, bundan, bunun şunu, şuna, şunda, şundan, şunun onu, ona, onda,
ondan, onun
Bunu yalnız
ben çözdüm.
Şundan biraz alsana.
Ondan sen de tattın mı?
Şundan biraz alsana.
Ondan sen de tattın mı?
* * Bu, şu, öteki ve beriki zamirleri
insanın yerini işaret yoluyla tuttuklarında yine işaret zamiri olurlar, kişi
zamiri olamazlar.
Bu,
benim sorularımı çözdü.
Şu, sınıfımızın en iyi öğrencisidir.
Öteki bana kızınca babam da ona kızdı.
Şu, sınıfımızın en iyi öğrencisidir.
Öteki bana kızınca babam da ona kızdı.
Bu
cümlelerde geçen bu, şu, öteki ve beriki zamirleri kişilerin yerlerini işaret
yoluyla tutmuşlardır.
Örnek Soru:
"Şu" kelimesi
aşağıdaki cümlelerin hangisinde işaret zamiri olarak kullanılmıştır?
A)
Şu yalnızlık da çekilmiyor.
B) Sizin aradığınız şu değil miydi?
C) Şu havada dışarı çıkılır mı?
D) Ne güzel oynuyor şu çocuklar!
(1998-DPY)
Yanıt: B
B) Sizin aradığınız şu değil miydi?
C) Şu havada dışarı çıkılır mı?
D) Ne güzel oynuyor şu çocuklar!
(1998-DPY)
Yanıt: B
* * Yer
belirten bura, şura, ora sözcükleri de işaret zamirleridir.
Buraya
yaklaşmayın!
Şurası daha güzel.
Orayı ne zaman gördün?
Buradan ayrılmayın!
Şurada beni bekleyin!
Şurası daha güzel.
Orayı ne zaman gördün?
Buradan ayrılmayın!
Şurada beni bekleyin!
* * böyle, şöyle, öyle sözcükleri
de işaret (gösterme) zamiri olarak kullanılır.
Böylesini
isterim.
Öyleleri çevreye zarar veriyor.
Şöyle buyurun.
Öyleleri çevreye zarar veriyor.
Şöyle buyurun.
Uyarı: O sözcüğü insanın yerini tutarsa
kişi zamiri olur, insan dışındaki varlıkların yerini tutarsa işaret (gösterme)
zamiri olur.
O her ödevini bana
yaptırıyor.
O kaç gündür yem bile yemiyor.
O kaç gündür yem bile yemiyor.
Birinci
cümlede o insanın yerini tuttuğundan kişi zamiri, ikinci cümlede insan
dışındaki bir varlığın yerini tuttuğundan işaret zamiridir.
Örnek Soru:
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde "o" sözcüğü
farklı türden bir zamirdir?
A)
Bu sınavı da o kazandı.
B) Onu niçin doğum gününe çağırmadın?
C) Onu rafların birine yerleştir.
D) O hiçbir zaman benim sözümü tutmadı ki!
B) Onu niçin doğum gününe çağırmadın?
C) Onu rafların birine yerleştir.
D) O hiçbir zaman benim sözümü tutmadı ki!
Yanıt: C
c. Belgisiz Zamirler
Adın
yerini tutan; ancak kişiyi ya da nesneleri kesin bir biçimde karşılamayan
zamirlere belgisiz zamir denir.
Kalemlerden birkaçını bana
ver.
Kuşların birçoğu köyü terk etti.
Herkes yanındakinden sorumlu.
Kimseyi içeri almayın.
Hiçbiriniz izinsiz ayrılmayın.
Hepiniz bu işte görevlisiniz.
Bunu bırak başkasını al.
Bazısı her olayı kötüye yorumlar.
Kimi geldi, kimi gitti.
Kuşların birçoğu köyü terk etti.
Herkes yanındakinden sorumlu.
Kimseyi içeri almayın.
Hiçbiriniz izinsiz ayrılmayın.
Hepiniz bu işte görevlisiniz.
Bunu bırak başkasını al.
Bazısı her olayı kötüye yorumlar.
Kimi geldi, kimi gitti.
Yukarıdaki
cümlelerde geçen renkli sözcükler, varlıkların yerlerini belirsiz olarak
tuttuklarından belgisiz zamirdir.
Not: Belgisiz sıfatlar çekim eki
aldıklarında belgisiz zamir olur.
Birkaç
kişi daha geldi.
Hiçbir soru zor değildi.
Bazı öğrenciler geç geldi.
Hiçbir soru zor değildi.
Bazı öğrenciler geç geldi.
Yukarıdaki
cümlelerde birkaç, hiçbir, bazı sözcükleri isimleri belirttiklerinden belgisiz
sıfat olmuştur.
Birkaçı
daha geldi.
Hiçbiri zor değildi.
Bazıları geç geldi.
Hiçbiri zor değildi.
Bazıları geç geldi.
Bu
cümlelerde ise birkaç, hiçbir ve bazı sözcükleri çekim eki aldıklarından
belgisiz zamir olmuştur.
* * Belgisiz zamirler isim tamlamalarında hem tamlayan hem tamlanan olur:
Kuşların hepsi (tamlanan)
Soruların hiçbiri (tamlanan)
Hepsinin derdi (tamlayan)
Birinin kitabı (tamlayan)
Soruların hiçbiri (tamlanan)
Hepsinin derdi (tamlayan)
Birinin kitabı (tamlayan)
Not: kimse, hiç kimse, hepsi,
herkes, şey sözcükeri belgisiz sıfat olarak kullanılmaz, belgisiz
zamir olarak kullanılabilir.
İçeride hiç
kimse yoktu.
Herkes muhtardan şikâyetçi.
Yetkililer her şey yolunda, dedi.
Herkes muhtardan şikâyetçi.
Yetkililer her şey yolunda, dedi.
Örnek Soru:
Aşağıdaki cümlelerin hangisindeki altı çizili sözcük belgisiz
sıfat olarak kullanılamaz?
A)
Yolcuların hepsi kurtarıldı.
B) Günlerin çoğu çalışmakla geçiyor.
C) Çiçeklerin tümü kurumuş.
D) Artık başkasına inanmam.
B) Günlerin çoğu çalışmakla geçiyor.
C) Çiçeklerin tümü kurumuş.
D) Artık başkasına inanmam.
Yanıt: A
d. Soru Zamirleri
İsimlerin
yerlerini soru yoluyla tutan zamirlere soru zamirleri denir.
Türkçede
asıl soru zamirleri kim ve ne'dir.
Kim
bunu sana verdi?
Kardeşlerine sen ne aldın?
Kardeşlerine sen ne aldın?
* * Kim ve ne soru zamirleri isim çekim eklerini
alabilir:
Saatlerdir kimi bekliyorsun?
Bu kazağı kime aldın?
Kimde bu kitabı bulabiliriz?
Bu haberi kimden duydun?
Yine neyi kaybettin?
Bu yiyecekleri neye koyalım?
Bunları nereye bırakayım?
Bu ilacı nerede bulabiliriz?
Bu kadar parayı nereden aldın?
Bu kazağı kime aldın?
Kimde bu kitabı bulabiliriz?
Bu haberi kimden duydun?
Yine neyi kaybettin?
Bu yiyecekleri neye koyalım?
Bunları nereye bırakayım?
Bu ilacı nerede bulabiliriz?
Bu kadar parayı nereden aldın?
* * Ayrıca hangi, kaç, kaçıncı sözcükleri çekim eki
aldıklarında soru zamiri olur:
Çantalardan hangisi senin?
Bu çocuk hangisinden başarılı?
Öğrencilerin kaçı ödev yapmış?
Yarışı kazananlardan kaçıncısına ödül verdiniz?
Bu çocuk hangisinden başarılı?
Öğrencilerin kaçı ödev yapmış?
Yarışı kazananlardan kaçıncısına ödül verdiniz?
* * Neden sözcüğü bir şeyin hammaddesinin yerini tutarsa
soru zamiri olur, Neden sözcüğü niçin anlamına gelirse soru zarfı olur:
Baklava neden yapılır?
(zamir)
Bu kilim neden dokunmuş? (zamir)
Soruları neden çözmedin? (zarf)
Neden bizimle gelmedin? (zarf)
Bu kilim neden dokunmuş? (zamir)
Soruları neden çözmedin? (zarf)
Neden bizimle gelmedin? (zarf)
* * Ne sözcüğü de niçin anlamına gelirse zarf olur:
Öğrenciler
sana ne sordu? (zamir)
Ne bakıyorsun öyle? (zarf)
Ne bakıyorsun öyle? (zarf)
Örnek Soru:
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde "ne" sözcüğü
nün türü diğerlerinden farklıdır?
A)
Ona ne yaptınız da bu hâle geldi?
B) Bu ne kıyafet böyle anlayamadım.
C) Eğitim konusunda ne öneri getirdiniz?
D) Ne gün geleceklerini henüz söylemediler.
B) Bu ne kıyafet böyle anlayamadım.
C) Eğitim konusunda ne öneri getirdiniz?
D) Ne gün geleceklerini henüz söylemediler.
(2004-LGS)
Yanıt: A
Not: Soru zamirlerinin cevabı ya
zamirdir ya da isimdir:
Onları
nereye götürdün?
Onları sinemaya götürdüm. (isim)
Onları sinemaya götürdüm. (isim)
Hangisi
sana kötü davrandı?
Şu
bana kötü davrandı, (zamir)
Not: Soru cümlelerinde şu tür ifadelere dikkat edilmeli:
"Aşağıdaki cümlelerin hangisinde soru zamiri
vardır ile soru anlamı bir zamirle sağlanmıştır." ifadesi birbirinden farklıdır.
Ne
aldığını biliyor musun?
Dün sana ne aldılar?
Dün sana ne aldılar?
Yukarıdaki
cümlelerde geçen ne sözcükleri soru zamiridir. Yani her iki cümlede de soru
zamiri kullanılmıştır. Ancak birinci cümlede soru anlamı mı soru ekiyle
sağlanmış, ikinci cümleye ise ne sözcüğü soru anlamı katmıştır.
Örnek Soru:
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde soru anlamı bir
zamirle sağlanmıştır?
A)
Kimin geç geldiğini öğrendin mi?
B) Bu saatte ne dolaşıp duruyorsun?
C) Hangisini beğendiğini biliyor musun?
D) Bu soruları kime çözdürebilirim?
B) Bu saatte ne dolaşıp duruyorsun?
C) Hangisini beğendiğini biliyor musun?
D) Bu soruları kime çözdürebilirim?
Yanıt: D
Örnek Soru:
Aşağıdakilerden hangisinde kelime hâlinde bir
zamir yoktur?
A)
Bu sorulardan zor olanı hangisidir?
B) Neyi okumam gerektiğini şimdi öğrendim.
C) Artık, kime nasıl davranacağımı bilemiyorum.
D) Hangi romanı okuduğunuzu söyler misiniz?
B) Neyi okumam gerektiğini şimdi öğrendim.
C) Artık, kime nasıl davranacağımı bilemiyorum.
D) Hangi romanı okuduğunuzu söyler misiniz?
(1998-DPY)
Yanıt: D
2. Ek
Durumundaki Zamirler
Ek durumundaki zamirler ikiye ayrılır:
a) İlgi Zamiri
b) İyelik Zamirleri
b) İyelik Zamirleri
a. İlgi Zamiri
İlgi
zamiri "-ki" ekidir. İlgi zamiri -ki belirtili isim
tamlamalarında tamlananın yerini tutarak tamlayana bitişik yazılır.
Salonun
lambası yanıyor, odanınki yanmıyor.
Benim çantam, seninkinden daha yeni.
Senin araban, benimkinden güzel.
Benim çantam, seninkinden daha yeni.
Senin araban, benimkinden güzel.
Bu
cümlelerde kullanılan -ki'ler zamirdir.
* * İlgi zamiri -ki ünlü uyumuna uymaz.
Sözcüklere, -ınki, -inki, -unki, -ünki, -nınki, -ninki, -nunki, -nünki, -imki
şeklinde eklenir.
Onlarınki,
bizimkinden daha parlak görünüyor.
Sıfat yapım eki olan -ki:
Sıfat
yapan -ki isimlere -daki, -deki, -taki, -teki şeklinde eklenir.
İsme sorulan "Neredeki?" ve "Ne
zamanki?" sorularına cevap verir.
Ağaçtaki
kuş
Yoldaki işaretler
Yarınki toplantı
Sabahki çay
Yoldaki işaretler
Yarınki toplantı
Sabahki çay
Yukarıdaki -ki ekleri, sıfat yapım eki olarak kullanılmıştır.
Bağlaç olan ki:
Bağlaç
olan ki sözcüktür ayrı yazılır.
Osman
ki çok zeki, bu soruyu çözemedi.
Gelsin ki onu da görelim.
Gelsin ki onu da görelim.
Not: Fiillerden sonra gelen ki'lerin
hepsi bağlaçtır, ayrı yazılır.
Unutma
ki dünya fani.
Kızıl havalan seyret ki akşam olmakta.
Kitabı açtım ki sayfalar yırtık.
Kızıl havalan seyret ki akşam olmakta.
Kitabı açtım ki sayfalar yırtık.
Örnek Soru:
"-ki" eki hangi cümlede ilgi zamiri
değildir?
A)
Bizim ev, sizinki kadar güzeldir.
B) Çocuk elindeki poşeti zor taşıyor.
C) Benim elbisem mavi, kardeşiminki siyahtı.
D) Ahmet'in el yazısı, Ali'ninki gibidir.
B) Çocuk elindeki poşeti zor taşıyor.
C) Benim elbisem mavi, kardeşiminki siyahtı.
D) Ahmet'in el yazısı, Ali'ninki gibidir.
(1995-ÖO)
Yanıt: B
b. İyelik Zamirleri (Ekleri)
İsim
ya da isim soylu sözcüklere eklenerek onların kime ait olduklarını belirten
eklerdir.
I.
tekil kişi ev-im (benim)
II. tekil kişi ev-in (senin)
III. tekil kişi ev-i (onun)
II. tekil kişi ev-in (senin)
III. tekil kişi ev-i (onun)
I.
çoğul kişi ev-imiz (bizim)
II. çoğul kişiAnnem en sevdiğim yemeği yapmıştı.
II. çoğul kişiAnnem en sevdiğim yemeği yapmıştı.
En sevdiğim yemeği babamı beklemeden yedim.
Bu
iki cümle yazı veya konuşma dilinde yan yana bu şekilde kullanılmaz.
İkinci
cümle değiştirilerek şöyle denir:
Annem
en sevdiğim yemeği yapmıştı. Onu babamı beklemeden yedim.
Görülüyor
ki birinci cümlede geçen en sevdiğim yemeği sözleri ikinci cümlede
yinelenmemiş, bu sözlerin yerini onu sözcüğü almıştır.
Manavdan
ıspanak, biber, havuç ve patlıcan aldım. Ispanak, biber, havuç ve patlıcanı
dolaba koydum.
Bu
iki cümleden ikincisini şöyle yazar veya söyleriz:
Onları dolaba
koydum.
İkinci
cümledeki ıspanak, biber, havuç ve patlıcan sözcüklerinin yerini onları sözcüğü
almıştır.
Bu
örneklerden anlaşılacağı üzere, ad olmadıkları halde adların yerine kullanılan
sözcükler vardır, bu sözcüklere zamir denir.
* * Zamirler isimlerin yerini tuttuğundan isimlere
gelen çekim eklerini alır:
o-n-u,
biz-im, sen-den, şu-n-un
* * Kimi zamirler ek aldıklarında köklerinde ses
değişikliği olur:
ben-e
> bana
sen-e > sana
sen-e > sana
* * Zamirler sözcük türetilmeye elverişli kelimeler
değildir; ancak bazı zamirlerden sözcük türetilebilir:
Ben-cil,
ben-lik, kim-lik, sen-li ben-li
* * Zamirler sadece somut veya soyut sözcüklerin değil
söz gruplarının da yerlerini tutabilir:
Öğretmen, kardeşine ne söylemiş? cümlesinde ne sözcüğünün yerine şunlar
getirilebilir:
derslerine
düzenli çalışmasını, ödevlerini zamanında yapmasını veya kötü insanlarla
arkadaşlık etmemesini...
Görüldüğü
gibi zamirler bu gibi sözlerin de yerine kullanılabilir.
Zamirler ikiye ayrılır:
1. Sözcük durumundaki zamirler
2. Ek durumundaki zamirler
2. Ek durumundaki zamirler
1. Sözcük Durumundaki Zamirler
Sözcük durumundaki zamirler dörde ayrılır:
a) Kişi (şahıs) zamirleri
b) İşaret (im) zamirleri
c) Belgisiz zamirler
d) Soru zamirleri
b) İşaret (im) zamirleri
c) Belgisiz zamirler
d) Soru zamirleri
a. Kişi (Şahıs) Zamirleri
Kişi
adlarının yerini tutan zamirlerdir.
I.
tekil kişi: ben
II. tekil kişi: sen
III. tekil kişi: o
I. çoğul kişi: biz
II. çoğul kişi: siz
III. çoğul kişi: onlar
II. tekil kişi: sen
III. tekil kişi: o
I. çoğul kişi: biz
II. çoğul kişi: siz
III. çoğul kişi: onlar
Ben gidersem, çocuklara sen bak.
Sen konuşunca, o konuşmuyor.
Biz akşam geç döneriz.
Siz içeride kitap okuyun.
Onlar komşularına iyi davranırlar.
* * Kişi zamirleri iyelik eklerini almaz, bundan
dolayı isim tamlamalarında tamlayan olur, tamlanan olamaz:
Onun babası
geldi.
Senin hakkını ödeyemeyiz.
Benim ellerimde büyüdü.
Senin hakkını ödeyemeyiz.
Benim ellerimde büyüdü.
Görüldüğü
gibi kişi zamirleri bu cümlelerde tamlayan göreviyle kullanılmıştır.
* * Kişi zamirleri, diğer isim çekim eklerini
alabilirler:
beni,
bana, bende, benden, benim
seni, sana, sende, senden, senin
onu, ona, onda, ondan, onun
bizi, bize, bizde, bizden, bizim
sizi, size, sizde, sizden, sizin
onları, onlara, onlarda, onlardan, onların
seni, sana, sende, senden, senin
onu, ona, onda, ondan, onun
bizi, bize, bizde, bizden, bizim
sizi, size, sizde, sizden, sizin
onları, onlara, onlarda, onlardan, onların
* * Şahıs zamirleri, edatlarla grup oluşturabilir:
Bana göre bu
soru yanlış.
Bunlara senin için katlandım.
Onun gibi insan az bulunur.
Bizim kadar onlar da suçlu.
Size doğru gittiler.
Bunlara senin için katlandım.
Onun gibi insan az bulunur.
Bizim kadar onlar da suçlu.
Size doğru gittiler.
* * Biz ve siz kişi zamirleri -lar, -ler ekini alarak
benzerlik anlamı kazanabilir:
Bizler
(bizim gibi olanlar) bilimin gerçeklerine inanırız.
Sizler (sizin gibi olanlar) bu ülkeyi yükselteceksiniz.
Sizler (sizin gibi olanlar) bu ülkeyi yükselteceksiniz.
* * Ben ve biz zamirleri tamlayan ekini -im şeklinde alır:
ben-im
evim
biz-im paramız
biz-im paramız
Örnek Soru:
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde tamlayanı kişi zamiri
olan bir isim tamlaması vardır?
A)
Çocuğun sözlerine hepimiz inandık.
B) Bu köyde onun sözü geçer.
C) Sen her olayı abartırsın.
D) Bizim için her fedakârlığı yaptı.
B) Bu köyde onun sözü geçer.
C) Sen her olayı abartırsın.
D) Bizim için her fedakârlığı yaptı.
Yanıt: B
Dönüşlülük Zamiri
Dönüşlülük
zamiri kendi sözcüğüdür.
Kişi
zamirlerinin de yerine kullanılabilen dönüşlülük zamiri, cümlede özneyi
pekiştirmek için bulunur:
Kitabı
ben kendim ciltledim.
Soruyu seri kendin çöz.
Soruyu seri kendin çöz.
Örnek Soru:
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde "kendi" sözcüğü kişi adılı (şahıs
zamiri) ile birlikte kullanılarak özneyi pekiştirme görevi üstlenmiştir?
A)
Beni kendisi ona tavsiye etmiş.
B) Bu konuyu siz kendisiyle görüşmelisiniz.
C) Bunu, siz kendiniz böyle istediniz.
D) Söylediklerimi sen kendilerine iletmedin mi?
B) Bu konuyu siz kendisiyle görüşmelisiniz.
C) Bunu, siz kendiniz böyle istediniz.
D) Söylediklerimi sen kendilerine iletmedin mi?
(2003-LGS)
Yanıt: C
* * Dönüşlülük zamiri kendi, iyelik eklerini alabilir,
kendi-m
kendi-miz
kendi-n kendi-niz
kendi-si kendi-leri
kendi-n kendi-niz
kendi-si kendi-leri
* * Dönüşlülük zamiri, iyelik eklerini
aldığından isim tamlamalarında hem tamlayan hem de tamlanan olabilir:
Kendi
evi.
Kendi sesi
Çocuğun kendisi,
Sanatçıların kendileri
Kendi sesi
Çocuğun kendisi,
Sanatçıların kendileri
Not: Şahıs zamirleri isim
tamlamalarında tamlayan olur, tamlanan olamaz.
"Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bu kurala
uymayan (yani tamlanan olan) bir zamir kullanılmıştır?" gibi bir soruyla karşılaşıldığında akla hemen
kendi dönüşlülük zamiri gelmeli. Çünkü diğer kişi zamirleri sadece tamlayan
olur, tamlanan olamaz. Kendi dönüşlülük zamiri ise hem tamlayan hem de tamlanan
olabilir.
Örnek Soru:
Ad
takımlarında kişi adılları tamlayan olur, tamlanan olamaz.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bu kurala aykırı bir kullanım
vardır?
A)
Benim sözlerimi dikkate almadı.
B) Onun gelmesini bekliyoruz.
C) Yıllardır kendi evinde oturuyor.
D) Sunucunun kendisi konuşmayı bilmiyor.
B) Onun gelmesini bekliyoruz.
C) Yıllardır kendi evinde oturuyor.
D) Sunucunun kendisi konuşmayı bilmiyor.
Yanıt: D
b. İşaret (İm) Zamirleri
Varlıkların
yerlerini işaret yoluyla tutan zamirlerdir. Türkçedeki başlıca işaret zamirleri
şunlardır:
Bu: Yakında
olan bir varlığı gösteren zamirdir. ==> Bu, dün geldi.
Şu: Biraz
uzaktaki varlığı gösteren zamirdir. ===> Şu daha güzeldi.
O: Çok
uzakta olan veya o anda orada bulunmayan varlıkları karşılayan zamirdir.==>
O, yine arızalanmış.
bunlar, şunlar, onlar işaret zamirlerinin çoğullarıdır.
Ayrıca, öteki,
beriki, öbürü, diğeri, oradaki, buradaki sözcükleri de işaret zamiri
olarak kullanılır.
* * İşaret zamirleri isim çekim eklerini alır:
bunu,
buna, bunda, bundan, bunun şunu, şuna, şunda, şundan, şunun onu, ona, onda,
ondan, onun
Bunu yalnız
ben çözdüm.
Şundan biraz alsana.
Ondan sen de tattın mı?
Şundan biraz alsana.
Ondan sen de tattın mı?
* * Bu, şu, öteki ve beriki zamirleri
insanın yerini işaret yoluyla tuttuklarında yine işaret zamiri olurlar, kişi
zamiri olamazlar.
Bu,
benim sorularımı çözdü.
Şu, sınıfımızın en iyi öğrencisidir.
Öteki bana kızınca babam da ona kızdı.
Şu, sınıfımızın en iyi öğrencisidir.
Öteki bana kızınca babam da ona kızdı.
Bu
cümlelerde geçen bu, şu, öteki ve beriki zamirleri kişilerin yerlerini işaret
yoluyla tutmuşlardır.
Örnek Soru:
"Şu" kelimesi
aşağıdaki cümlelerin hangisinde işaret zamiri olarak kullanılmıştır?
A)
Şu yalnızlık da çekilmiyor.
B) Sizin aradığınız şu değil miydi?
C) Şu havada dışarı çıkılır mı?
D) Ne güzel oynuyor şu çocuklar!
(1998-DPY)
Yanıt: B
B) Sizin aradığınız şu değil miydi?
C) Şu havada dışarı çıkılır mı?
D) Ne güzel oynuyor şu çocuklar!
(1998-DPY)
Yanıt: B
* * Yer
belirten bura, şura, ora sözcükleri de işaret zamirleridir.
Buraya
yaklaşmayın!
Şurası daha güzel.
Orayı ne zaman gördün?
Buradan ayrılmayın!
Şurada beni bekleyin!
Şurası daha güzel.
Orayı ne zaman gördün?
Buradan ayrılmayın!
Şurada beni bekleyin!
* * böyle, şöyle, öyle sözcükleri
de işaret (gösterme) zamiri olarak kullanılır.
Böylesini
isterim.
Öyleleri çevreye zarar veriyor.
Şöyle buyurun.
Öyleleri çevreye zarar veriyor.
Şöyle buyurun.
Uyarı: O sözcüğü insanın yerini tutarsa
kişi zamiri olur, insan dışındaki varlıkların yerini tutarsa işaret (gösterme)
zamiri olur.
O her ödevini bana
yaptırıyor.
O kaç gündür yem bile yemiyor.
O kaç gündür yem bile yemiyor.
Birinci
cümlede o insanın yerini tuttuğundan kişi zamiri, ikinci cümlede insan
dışındaki bir varlığın yerini tuttuğundan işaret zamiridir.
Örnek Soru:
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde "o" sözcüğü
farklı türden bir zamirdir?
A)
Bu sınavı da o kazandı.
B) Onu niçin doğum gününe çağırmadın?
C) Onu rafların birine yerleştir.
D) O hiçbir zaman benim sözümü tutmadı ki!
B) Onu niçin doğum gününe çağırmadın?
C) Onu rafların birine yerleştir.
D) O hiçbir zaman benim sözümü tutmadı ki!
Yanıt: C
c. Belgisiz Zamirler
Adın
yerini tutan; ancak kişiyi ya da nesneleri kesin bir biçimde karşılamayan
zamirlere belgisiz zamir denir.
Kalemlerden birkaçını bana
ver.
Kuşların birçoğu köyü terk etti.
Herkes yanındakinden sorumlu.
Kimseyi içeri almayın.
Hiçbiriniz izinsiz ayrılmayın.
Hepiniz bu işte görevlisiniz.
Bunu bırak başkasını al.
Bazısı her olayı kötüye yorumlar.
Kimi geldi, kimi gitti.
Kuşların birçoğu köyü terk etti.
Herkes yanındakinden sorumlu.
Kimseyi içeri almayın.
Hiçbiriniz izinsiz ayrılmayın.
Hepiniz bu işte görevlisiniz.
Bunu bırak başkasını al.
Bazısı her olayı kötüye yorumlar.
Kimi geldi, kimi gitti.
Yukarıdaki
cümlelerde geçen renkli sözcükler, varlıkların yerlerini belirsiz olarak
tuttuklarından belgisiz zamirdir.
Not: Belgisiz sıfatlar çekim eki
aldıklarında belgisiz zamir olur.
Birkaç
kişi daha geldi.
Hiçbir soru zor değildi.
Bazı öğrenciler geç geldi.
Hiçbir soru zor değildi.
Bazı öğrenciler geç geldi.
Yukarıdaki
cümlelerde birkaç, hiçbir, bazı sözcükleri isimleri belirttiklerinden belgisiz
sıfat olmuştur.
Birkaçı
daha geldi.
Hiçbiri zor değildi.
Bazıları geç geldi.
Hiçbiri zor değildi.
Bazıları geç geldi.
Bu
cümlelerde ise birkaç, hiçbir ve bazı sözcükleri çekim eki aldıklarından
belgisiz zamir olmuştur.
* * Belgisiz zamirler isim tamlamalarında hem tamlayan hem tamlanan olur:
Kuşların hepsi (tamlanan)
Soruların hiçbiri (tamlanan)
Hepsinin derdi (tamlayan)
Birinin kitabı (tamlayan)
Soruların hiçbiri (tamlanan)
Hepsinin derdi (tamlayan)
Birinin kitabı (tamlayan)
Not: kimse, hiç kimse, hepsi,
herkes, şey sözcükeri belgisiz sıfat olarak kullanılmaz, belgisiz
zamir olarak kullanılabilir.
İçeride hiç
kimse yoktu.
Herkes muhtardan şikâyetçi.
Yetkililer her şey yolunda, dedi.
Herkes muhtardan şikâyetçi.
Yetkililer her şey yolunda, dedi.
Örnek Soru:
Aşağıdaki cümlelerin hangisindeki altı çizili sözcük belgisiz
sıfat olarak kullanılamaz?
A)
Yolcuların hepsi kurtarıldı.
B) Günlerin çoğu çalışmakla geçiyor.
C) Çiçeklerin tümü kurumuş.
D) Artık başkasına inanmam.
B) Günlerin çoğu çalışmakla geçiyor.
C) Çiçeklerin tümü kurumuş.
D) Artık başkasına inanmam.
Yanıt: A
d. Soru Zamirleri
İsimlerin
yerlerini soru yoluyla tutan zamirlere soru zamirleri denir.
Türkçede
asıl soru zamirleri kim ve ne'dir.
Kim
bunu sana verdi?
Kardeşlerine sen ne aldın?
Kardeşlerine sen ne aldın?
* * Kim ve ne soru zamirleri isim çekim eklerini
alabilir:
Saatlerdir kimi bekliyorsun?
Bu kazağı kime aldın?
Kimde bu kitabı bulabiliriz?
Bu haberi kimden duydun?
Yine neyi kaybettin?
Bu yiyecekleri neye koyalım?
Bunları nereye bırakayım?
Bu ilacı nerede bulabiliriz?
Bu kadar parayı nereden aldın?
Bu kazağı kime aldın?
Kimde bu kitabı bulabiliriz?
Bu haberi kimden duydun?
Yine neyi kaybettin?
Bu yiyecekleri neye koyalım?
Bunları nereye bırakayım?
Bu ilacı nerede bulabiliriz?
Bu kadar parayı nereden aldın?
* * Ayrıca hangi, kaç, kaçıncı sözcükleri çekim eki
aldıklarında soru zamiri olur:
Çantalardan hangisi senin?
Bu çocuk hangisinden başarılı?
Öğrencilerin kaçı ödev yapmış?
Yarışı kazananlardan kaçıncısına ödül verdiniz?
Bu çocuk hangisinden başarılı?
Öğrencilerin kaçı ödev yapmış?
Yarışı kazananlardan kaçıncısına ödül verdiniz?
* * Neden sözcüğü bir şeyin hammaddesinin yerini tutarsa
soru zamiri olur, Neden sözcüğü niçin anlamına gelirse soru zarfı olur:
Baklava neden yapılır?
(zamir)
Bu kilim neden dokunmuş? (zamir)
Soruları neden çözmedin? (zarf)
Neden bizimle gelmedin? (zarf)
Bu kilim neden dokunmuş? (zamir)
Soruları neden çözmedin? (zarf)
Neden bizimle gelmedin? (zarf)
* * Ne sözcüğü de niçin anlamına gelirse zarf olur:
Öğrenciler
sana ne sordu? (zamir)
Ne bakıyorsun öyle? (zarf)
Ne bakıyorsun öyle? (zarf)
Örnek Soru:
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde "ne" sözcüğü
nün türü diğerlerinden farklıdır?
A)
Ona ne yaptınız da bu hâle geldi?
B) Bu ne kıyafet böyle anlayamadım.
C) Eğitim konusunda ne öneri getirdiniz?
D) Ne gün geleceklerini henüz söylemediler.
B) Bu ne kıyafet böyle anlayamadım.
C) Eğitim konusunda ne öneri getirdiniz?
D) Ne gün geleceklerini henüz söylemediler.
(2004-LGS)
Yanıt: A
Not: Soru zamirlerinin cevabı ya
zamirdir ya da isimdir:
Onları
nereye götürdün?
Onları sinemaya götürdüm. (isim)
Onları sinemaya götürdüm. (isim)
Hangisi
sana kötü davrandı?
Şu
bana kötü davrandı, (zamir)
Not: Soru cümlelerinde şu tür ifadelere dikkat edilmeli:
"Aşağıdaki cümlelerin hangisinde soru zamiri
vardır ile soru anlamı bir zamirle sağlanmıştır." ifadesi birbirinden farklıdır.
Ne
aldığını biliyor musun?
Dün sana ne aldılar?
Dün sana ne aldılar?
Yukarıdaki
cümlelerde geçen ne sözcükleri soru zamiridir. Yani her iki cümlede de soru
zamiri kullanılmıştır. Ancak birinci cümlede soru anlamı mı soru ekiyle
sağlanmış, ikinci cümleye ise ne sözcüğü soru anlamı katmıştır.
Örnek Soru:
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde soru anlamı bir
zamirle sağlanmıştır?
A)
Kimin geç geldiğini öğrendin mi?
B) Bu saatte ne dolaşıp duruyorsun?
C) Hangisini beğendiğini biliyor musun?
D) Bu soruları kime çözdürebilirim?
B) Bu saatte ne dolaşıp duruyorsun?
C) Hangisini beğendiğini biliyor musun?
D) Bu soruları kime çözdürebilirim?
Yanıt: D
Örnek Soru:
Aşağıdakilerden hangisinde kelime hâlinde bir
zamir yoktur?
A)
Bu sorulardan zor olanı hangisidir?
B) Neyi okumam gerektiğini şimdi öğrendim.
C) Artık, kime nasıl davranacağımı bilemiyorum.
D) Hangi romanı okuduğunuzu söyler misiniz?
B) Neyi okumam gerektiğini şimdi öğrendim.
C) Artık, kime nasıl davranacağımı bilemiyorum.
D) Hangi romanı okuduğunuzu söyler misiniz?
(1998-DPY)
Yanıt: D
2. Ek
Durumundaki Zamirler
Ek durumundaki zamirler ikiye ayrılır:
a) İlgi Zamiri
b) İyelik Zamirleri
b) İyelik Zamirleri
a. İlgi Zamiri
İlgi
zamiri "-ki" ekidir. İlgi zamiri -ki belirtili isim
tamlamalarında tamlananın yerini tutarak tamlayana bitişik yazılır.
Salonun
lambası yanıyor, odanınki yanmıyor.
Benim çantam, seninkinden daha yeni.
Senin araban, benimkinden güzel.
Benim çantam, seninkinden daha yeni.
Senin araban, benimkinden güzel.
Bu
cümlelerde kullanılan -ki'ler zamirdir.
* * İlgi zamiri -ki ünlü uyumuna uymaz.
Sözcüklere, -ınki, -inki, -unki, -ünki, -nınki, -ninki, -nunki, -nünki, -imki
şeklinde eklenir.
Onlarınki,
bizimkinden daha parlak görünüyor.
Sıfat yapım eki olan -ki:
Sıfat
yapan -ki isimlere -daki, -deki, -taki, -teki şeklinde eklenir.
İsme sorulan "Neredeki?" ve "Ne
zamanki?" sorularına cevap verir.
Ağaçtaki
kuş
Yoldaki işaretler
Yarınki toplantı
Sabahki çay
Yoldaki işaretler
Yarınki toplantı
Sabahki çay
Yukarıdaki -ki ekleri, sıfat yapım eki olarak kullanılmıştır.
Bağlaç olan ki:
Bağlaç
olan ki sözcüktür ayrı yazılır.
Osman
ki çok zeki, bu soruyu çözemedi.
Gelsin ki onu da görelim.
Gelsin ki onu da görelim.
Not: Fiillerden sonra gelen ki'lerin
hepsi bağlaçtır, ayrı yazılır.
Unutma
ki dünya fani.
Kızıl havalan seyret ki akşam olmakta.
Kitabı açtım ki sayfalar yırtık.
Kızıl havalan seyret ki akşam olmakta.
Kitabı açtım ki sayfalar yırtık.
Örnek Soru:
"-ki" eki hangi cümlede ilgi zamiri
değildir?
A)
Bizim ev, sizinki kadar güzeldir.
B) Çocuk elindeki poşeti zor taşıyor.
C) Benim elbisem mavi, kardeşiminki siyahtı.
D) Ahmet'in el yazısı, Ali'ninki gibidir.
B) Çocuk elindeki poşeti zor taşıyor.
C) Benim elbisem mavi, kardeşiminki siyahtı.
D) Ahmet'in el yazısı, Ali'ninki gibidir.
(1995-ÖO)
Yanıt: B
b. İyelik Zamirleri (Ekleri)
İsim
ya da isim soylu sözcüklere eklenerek onların kime ait olduklarını belirten
eklerdir.
I.
tekil kişi ev-im (benim)
II. tekil kişi ev-in (senin)
III. tekil kişi ev-i (onun)
II. tekil kişi ev-in (senin)
III. tekil kişi ev-i (onun)
I.
çoğul kişi ev-imiz (bizim)
II. çoğul kişi ev-iniz (sizin)
III. çoğul kişi ev-leri (onların)
II. çoğul kişi ev-iniz (sizin)
III. çoğul kişi ev-leri (onların)
Yukarıda
ev sözcüğüne eklenen ekler iyelik ekleridir.
Ders
çalışırken masası çok dağınıktır.
Artık sözlerim onu hiç etkilemiyor.
Artık sözlerim onu hiç etkilemiyor.
Bu
cümlelerdeki altı çizili ekler, eklendikleri sözcüklerin (onun masası, benim
sözlerim) kime ait olduklarını bildirdiklerinden iyelik zamiridir.
Örnek Soru:
Aşağıdaki cümlelerdeki altı çizili eklerden hangisi
iyelik zamiridir?
A)
Yarım ekmekle doymam.
B) Kitabı yine kaybolmuş.
C) Sınıfın havası çok ağırdı.
D) Bizim insanımız konukseverdir.
B) Kitabı yine kaybolmuş.
C) Sınıfın havası çok ağırdı.
D) Bizim insanımız konukseverdir.
Yanıt: B ev-iniz (sizin)
III. çoğul kişi ev-leri (onların)
III. çoğul kişi ev-leri (onların)
Yukarıda
ev sözcüğüne eklenen ekler iyelik ekleridir.
Ders
çalışırken masası çok dağınıktır.
Artık sözlerim onu hiç etkilemiyor.
Artık sözlerim onu hiç etkilemiyor.
Bu
cümlelerdeki altı çizili ekler, eklendikleri sözcüklerin (onun masası, benim
sözlerim) kime ait olduklarını bildirdiklerinden iyelik zamiridir.
Örnek Soru:
Aşağıdaki cümlelerdeki altı çizili eklerden hangisi
iyelik zamiridir?
A)
Yarım ekmekle doymam.
B) Kitabı yine kaybolmuş.
C) Sınıfın havası çok ağırdı.
D) Bizim insanımız konukseverdir.
B) Kitabı yine kaybolmuş.
C) Sınıfın havası çok ağırdı.
D) Bizim insanımız konukseverdir.
Yanıt: B
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder